Dilemma’s van derisking: let bij debanking op discriminatierisico’s
In het Verenigd Koninkrijk (VK) heeft de Financial Conduct Authority (FCA) op 5 september 2023 een onderzoek aangekondigd naar de behandeling van politiek prominente personen (ook wel ‘Politically Exposed Persons’, of ‘PEP’s’) door financiële instellingen. Het doel van dit onderzoek is om te beoordelen of en hoe banken in het VK zich op proportionele wijze houden aan hun verplichtingen onder anti-witwas- en sanctiewetgeving. De FCA bekijkt bij haar onderzoek onder andere of banken een proportionele risicobeoordeling uitvoeren ten aanzien van Britse PEP’s en hun familieleden, en wanneer zij overgaan tot het sluiten of weigeren van diens bankrekeningen. Dit laatste wordt ook wel ‘debanking’ van klanten genoemd.
De aankondiging van de FCA komt kort na de ophef rondom een Britse vermogensbeheerder die de bankrelatie met Nigel Farage had opgezegd. Dit had volgens Farage te maken met zijn politieke meningen en activiteiten. Hoewel de FCA sindsdien geen bewijs heeft gevonden dat Engelse banken klanten ‘debanken’ primair vanwege hun politieke overtuiging, onderstrepen deze ontwikkelingen de groeiende zorgen die bestaan ten aanzien van de discriminatoire gevolgen in de aanpak van witwassen en terrorismefinanciering.
Ook in Nederland is de risicobeoordeling van ‘PEP’s’ een actueel thema. Zo is in een recente publicatie van het Anti Money Laundering Centre opgetekend dat in Nederland gedurende de jaren 2011 tot en met 2023 ruim duizend aan (Nederlandse en buitenlandse) PEP’s gerelateerde verdachte transacties zijn gemeld. De totale waarde van deze transacties bedraagt meer dan 14 miljard euro.
De dilemma’s van derisking
Wereldwijd hebben banken een poortwachtersfunctie. Dit betekent dat banken controleverplichtingen hebben om misbruik van het financiële systeem te voorkomen. Zo dienen financiële instellingen in Nederland op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen en financieren van terrorisme (Wwft) een ‘Know Your Customer’ en doorlopende ‘Customer Due Diligence’ onderzoeken te doen naar (potentiële) klanten, transacties van klanten te monitoren en melding te maken van ongebruikelijke betalingen.
Banken dienen hun beleid hieromtrent ‘risk-based’ in te richten. Zo zullen banken aanvullende risicobeperkende maatregelen moeten nemen ten aanzien van klanten met een hoger risicoprofiel, zoals politieke figuren die bepaalde machtsposities bekleden of personen die een naamgelijkenis hebben met personen op internationale sanctielijsten. Afhankelijk van hoe hoog het risico is, kunnen deze maatregelen variëren van het stellen van aanvullende vragen in een verscherpt cliëntenonderzoek, intensievere monitoring van klanten en hun transacties, het melden van verdachte transacties of, als zwaarste en uiterste middel, het sluiten van een bankrekening.
Het dilemma dat daarin ontstaat is dat financiële instellingen vanwege de integriteitsrisico’s er soms de voorkeur aan geven om een risicovolle cliëntrelatie geheel te beëindigen, of helemaal geen relatie meer aan te gaan met bepaalde categorieën klanten. Dit wordt ook wel derisking genoemd. Derisking kan te maken hebben met het feit dat verscherpte maatregelen tijdrovend zijn en veel middelen vergen, maar kan ook voortkomen uit angst om niet te voldoen aan Wwft-verplichtingen – met alle gevolgen van dien. Tegelijkertijd heeft dit een grote impact op de toegang van bepaalde personen of zelfs gehele sectoren tot het financiële systeem. Een te streng risicobeheer kan uiteindelijk leiden tot het maken van discriminerend onderscheid, bijvoorbeeld op basis van de politieke oriëntatie en uitingen van cliënten.
Ontwikkelingen in Nederland
Ook in Nederland groeit de zorg rondom de discriminatierisico’s van derisking en debanking. Zo oordeelt het College voor de Rechten van de Mens geregeld over klachten ten aanzien van discriminatie door banken, bijvoorbeeld op basis van nationaliteit. En in april van dit jaar werden Kamervragen gesteld naar aanleiding van het bericht van de Nationaal Coördinator tegen Discriminatie over stelselmatige discriminatie van moslims door banken en financiële instellingen, als gevolg van de Wwft. De Minister van Financiën heeft in antwoord daarop aangekondigd om, in vergelijkbare strekking als de FCA, de aanwezigheid van discriminerende elementen in de aanpak van witwassen, financieren van terrorisme en fraude samen met de toezichthouders in Nederland nader te onderzoeken.
Gelet op deze ontwikkelingen doen financiële instellingen er goed aan om in het kader van hun zorgplicht ook oog te hebben voor de discriminatierisico’s van hun anti-witwas- en integriteitsbeleid. Op basis van de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) geldt in dat kader dat een bank geen direct of indirect onderscheid mag maken op basis van godsdienst, politieke gezindheid, nationaliteit of andere discriminatiegronden, tenzij daarvoor een noodzakelijke en proportionele rechtvaardigheidsgrond bestaat. De Wwft biedt een legitieme rechtvaardigingsgrond voor banken om bepaalde screeningscriteria op te stellen, maar een bankrelatie dient nooit enkel op basis van een bepaalde naam, nationaliteit of controversiële opvatting te worden beëindigd.
In dit kader hebben Nederlandse banken (via de Nederlandse Vereniging van Banken) in samenspraak met de Nederlandsche Bank en het ministerie van Financiën recentelijk een nieuwe Risicogebaseerde Standaard voor klantonderzoek bij PEP’s opgesteld. Doel van deze nieuwe standaard is om de diepgang van het cliëntenonderzoek bij PEP’s meer te richten op de daadwerkelijke risico’s van de individuele klant en zo te voorkomen dat banken onnodig diepgaand onderzoek doen naar PEP’s.
Tot slot is het aan te raden om beoordelingen van klanten en beweegredenen voor de eventuele sluiting van bankrekeningen goed te documenteren, zodat het voor toezichthouders en klachtorganen inzichtelijk is dat discriminatierisico’s voldoende worden beheerst. Daarnaast dienen banken op grond van artikel 3:17 Wet op het financieel toezicht zelf een integere bedrijfsvoering te hebben, waar ook maatregelen ter voorkoming van discriminatie onder vallen. In dat kader dienen klachten over discriminatie van klanten altijd serieus en zorgvuldig te worden afgehandeld.