Nieuwe klokkenluidersrichtlijn beoogt betere bescherming van klokkenluiders

De nieuwe richtlijn beoogt een hoge mate van bescherming van klokkenluiders in publieke en private organisaties die inbreuken op het EU-recht melden. Volgens het Europees Parlement bieden momenteel slechts tien EU-lidstaten, waaronder Nederland, adequate rechtsbescherming aan klokkenluiders. In de overige landen is de verleende bescherming onvolledig of geldt deze enkel voor specifieke sectoren of categorieën werknemers. Daarentegen hebben recente kwesties zoals Dieselgate, Luxleaks en de Panama Papers aangetoond dat klokkenluiders een belangrijke rol kunnen spelen bij het blootleggen van illegale activiteiten, reden waarom het Europees Parlement betere bescherming van klokkenluiders noodzakelijk acht.

De belangrijkste beschermingsmechanismen die volgens de nieuwe regels moeten worden opgezet, betreffen onder meer:

• Duidelijke rapporteringskanalen, zowel binnen de organisatie als daarbuiten, die vertrouwelijkheid garanderen.
• Een drielagig rapporteringssysteem bestaande uit:
  1. Interne rapporteringskanalen;
  2. Als de interne kanalen niet goed werken of redelijkerwijze kan worden verwacht dat die niet goed werken (bijvoorbeeld als gebruik van die kanalen een onderzoek door de bevoegde autoriteiten kan belemmeren): in dat geval kan rechtstreeks aan de bevoegde autoriteiten worden gerapporteerd;
  3. Indien geen passende maatregelen worden genomen na rapportering via opties 1 of 2 of als sprake is van een dreigend gevaar voor het algemeen belang of onherstelbare schade, dan kan publieke rapportering/rapportering in/via de media mogelijk zijn.
• Feedback- en follow up verplichtingen voor bedrijven en autoriteiten die binnen drie maanden moeten reageren op meldingen van klokkenluiders die via interne rapporteringskanalen zijn gedaan.
• Voorkomen van vergelding en bieden van effectieve bescherming. Volgens de nieuwe regels dienen alle vormen van vergelding te worden bestraft. Klokkenluiders die slachtoffer van represailles worden dienen toegang te krijgen tot gratis advies en gepaste remedies (bijvoorbeeld maatregelen om pesterijen op het werk te doen ophouden of ontslag te verhinderen). In dit geval gaat een omgekeerde bewijslast gelden voor personen en/of organisaties die moeten aantonen dat eventuele maatregelen geen represailles tegen de klokkenluider zijn. Daarnaast krijgen klokkenluiders bescherming in gerechtelijke procedures door een vrijstelling van aansprakelijkheid wegens het doen van een melding.

Volgens de nieuwe regels moeten niet alleen bedrijven met meer dan vijftig werknemers of een jaaromzet van meer dan tien miljoen euro een interne procedure opzetten om meldingen van klokkenluiders te behandelen, maar geldt die verplichting ook voor alle staten, regionale overheden en gemeenten met meer dan tienduizend inwoners.

De nieuwe regels zien onder meer op de bestrijding van witwassen, vennootschapsbelasting, gegevensbescherming, de bescherming van de financiële belangen van de Unie, voedsel- en productveiligheid, milieubescherming en nucleaire veiligheid. Lidstaten worden echter aangemoedigd om de regels ook op andere gebieden toe te passen. De nieuwe richtlijn wordt in 2021 van kracht.

Nederland heeft een Huis van Klokkenluiders sinds de inwerkingtreding van de Wet Huis voor klokkenluiders in 2016. Het Huis biedt advies en ondersteuning aan klokkenluiders en doet in bepaalde gevallen onderzoek naar de behandeling van de klokkenluider of naar een misstand. In 2018 zijn 365 nieuwe verzoeken om advies in behandeling genomen. In veertien gevallen is vastgesteld dat het om een klokkenluiderszaak gaat. In 2019 is op initiatief van het Huis een nieuw Europees netwerk opgericht waarin de deelnemende landen (waaronder Italië, Frankrijk, België, Malta en Oostenrijk) samenwerken en kennis uitwisselen op het gebied van klokkenluiden en integriteit.